પેટ્રોલ `પારાયણ' : કોંગ્રેસ હોય કે ભાજપ, બોલો નગદ `નારાયણ'ની જય , Petrol A to Z : Whether it is Congress or BJP, No one is ready to give up Huge Revenue...

બિઝ સ્ટોરી - દિવ્યેશ વૈદ્ય

છેલ્લા લગભગ બે સપ્તાહથી પેટ્રોલ-ડીઝલની કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા છૂટ્ટી મૂકી દીધેલી કે નધણિયાતી હોય એવી સ્થિતિમાં મૂકી દીધેલી કિંમતો રોકેટની જેમ ઊંચે જઈ રહી છે. સતત 12 દિવસ પૈસાની માત્રામાં વધારો કરી ધીમા ઝેરની જેમ લગભગ લિટર 3થી 4 રૂપિયાનો વધારો થઇ ગયો છે. સામાન્ય માણસ જ નહીં, હવે સમૃદ્ધ વર્ગ પણ સોશિયલ મીડિયા સહિત વિવિધ માધ્યમોમાં અલગ અલગ રીતે વિરોધ દર્શાવે છે. સતત વધારા પછી 13મા દિવસે રવિવારે સવારે ભાવ વધ્યા નથી, પણ સ્થિર રહ્યા ત્યાં સુધી કેન્દ્ર કે રાજ્ય કોઇ સરકારે આ લખાય છે ત્યાં સુધી એક્સાઇઝ ડયુટી ઘટાડાની કોઇ જાહેરાત કરી નથી. 

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ તામિલનાડુમાં એક કાર્યક્રમમાં પેટ્રોલનો સીધો ઉલ્લેખ કર્યા વિના આ બધું અગાઉની સરકારોને કારણે થઇ રહ્યાનું જણાવ્યું, તો નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારામને ચારેબાજુથી વિરોધ ઊઠયા બાદ અંતે શનિવારે કહ્યું કે, ઇંધણની વેચાણ કિંમતો તાર્કિક સ્તરે લાવવા માટે કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારે સાથે મળીને કામ કરવું જોઇએ, પણ માત્ર એક્સાઇઝ ઘટાડવાની કોઇ વાત ન કરી. હકીકત એ છે કે ભાજપની સરકાર હોય કે કોંગ્રેસની, રાજ્યની હોય કે કેન્દ્રની સરકાર, આ ઇંધણ કિંમતોમાંથી કમાણી એ દૂઝણી ગાય જેવી છે. કોઇ તેને છોડવા તૈયાર નથી. કોરોના મહામારી નહોતી આવી એ સમયે પણ સરકારો તેમાંથી લાખો-કરોડોની આવક મેળવતી હતી અને હવે તો ખર્ચા વધી ગયાનું અને માળખાંકીય સુવિધા આપવા માટે નાણાંની જરૂર હોવાનું કારણ મળી ગયું છે. પણ, મોટો વાંધો એ વાતનો છે કે `છાશ લેવા જવું છે અને દોણી પણ છુપાવવી છે.' પહેલાં 15-15 દિવસે પેટ્રોલ-ડીઝલની કિંમતની સમીક્ષા થતી. આંતરરાષ્ટ્રીય ક્રૂડની કિંમત મુજબ 2-4 રૂા.ની વધ-ઘટ થતી. સીધા 3-4 રૂા. વધતાં તેમાં હોબાળો થતો. આ હોબાળો થાય તો `મત' કેમ મળે. લોકો નારાજ થાય. એટલે હવે સરકારે દૈનિક બદલાવની મંજૂરી આપીને કહી દીધું કે ભાવ સીધા ક્રૂડની કિંમત સાથે જોડાઇ ગયા છે. હાથ ખંખેરી નાખ્યા, પણ વાસ્તવિકતા એ છે કે કોરોનાકાળમાં ક્રૂડની કિંમત મિનરલ પાણીની બોટલ જેટલી થઇ ગઇ હતી અને તેના ચાર ગણા રૂા. આપણે ચૂકવતા હતા. અત્યારે ભલે ક્રૂડની કિંમત વધી છે, તો પણ અઢીથી ત્રણ ગણો ભાવ આપણે ચૂકવીએ છીએ. લિટરે આપણે ચૂકવતા નાણાંમાં 60 ટકા સરકાર કમાય છે. અત્યારે ક્રૂડ પર કેટલી રકમ ચૂકવીએ છીએ. ક્યા રાજ્યો આ મુદ્દે કેવી નીતિથી ચાલે છે, ઊંચા ભાવ કેમ છે ? બંને સરકારોએ કેટલી કમાણી કરી છે, એ સહિતનું વિશ્લેષણ અહીં કરાયું છે. 

શનિવારની કિંમત જોઇએ તો મુંબઇમાં પેટ્રોલ 97 રૂા. અને ડીઝલ 87.06 રૂા. લિટર વેચાયું. ગત અઠવાડિયે સૌથી વધુ વેટ લેનારાં રાજસ્થાન અને મધ્યપ્રદેશનાં કેટલાંક શહેરમાં 100 રૂા.થી ઉપર ભાવ થઇ ગયા અને રાડ મચી ગઇ હતી. આ બંને રાજ્યમાં અલગ પક્ષની સરકાર છે, દિલ્હીમાં પણ અલગ પક્ષની સરકાર છે. દક્ષિણની પ્રાદેશિક પક્ષવાળી સરકાર જુઓ. વેટની કમાણી છોડવા કોઇ તૈયાર નથી. બેઝિક પ્રાઇઝ-ક્રૂડની મૂળ કિંમત પર કેન્દ્ર એટલે કે એક્સાઈઝ ડ્યુટી ચડાવે છે, તેના પર ડીલર કમિશન અને એ પછી રાજ્યોનો વેરો-વેટ લાગે એટલે છેલ્લે ગ્રાહકોને છૂટક કિંમત બહુ મોંઘી પડે છે. કોરોના મહામારી દરમ્યાન ક્રૂડના ભાવ 15 ડોલર આસપાસ આવી ગયા, પરંતુ પેટ્રોલના ભાવ નીચા ન આવ્યા. કારણ કે, કેન્દ્રએ એક્સાઇઝ વધારી. ક્રૂડના ભાવ ઘટવાથી પેટ્રોલ-ડીઝલની કિંમત કેમ ઘટતી નથી ? છેલ્લા એક વર્ષના આંકડા લઇએ. જાન્યુઆરી-2020થી જાન્યુઆરી-2021 દરમ્યાન સરેરાશ પેટ્રોલનો ભાવ 88 રૂા. રહ્યો. ક્રૂડના ભાવમાં સરેરાશ 13 ટકાનો ઘટાડો છે, છતાં ભારતીયો ઊલટું 13 ટકા વધુ ભાવ ચૂકવે છે. આ ટેક્સથી બેહાલી છે. વિપક્ષ નબળો છે, કંઇ બોલે તો તેમાં શાસનવાળાં રાજ્યનો મુદ્દો સામે ઊભો છે ?

 `આવ ભાઇ હરખા, આપણે બેઉ સરખા.' 

આગલાં મહામારીના વર્ષમાં ક્રૂડની વૈશ્વિક માંગ ઘટતાં એપ્રિલ-2020માં ક્રૂડ તૂટયું હતું, મે-2020માં તો વૈશ્વિક ક્રૂડ કિંમત પ્રતિ બેરલે રૂા. 28.84માંથી અડધા થઇ રૂા. 14.75 થઇ ગયા તો તેનો ફાયદો ઉપાડતાં સરકારે પેટ્રોલ પર એક્સાઇઝ ડયુટી લિટરે દસ રૂા. અને ડીઝલે રૂા. 13નો વધારો કર્યો. સરકારે એ સમયે રૂા. 1.6 લાખ કરોડ કમાઇ લીધા ને માત્ર ત્રણ મહિનામાં. રસીની સફળતાની સાથે જ વૈશ્વિક તેલ ભાવનો નિર્દેશાંક બ્રેન્ડ ક્રૂડનો ભાવ 40 ડોલરમાંથી ઊંચકાઇને સીધો 63.49 થઇ ગયો છે. આ વધારા સાથે કેન્દ્ર સરકારે હવે એક્સાઇઝનો છ મહિના પહેલાંનો વધારો પાછો ઘટાડવાની જરૂર છે ત્યારે જાણે લોકોની ધીરજની કસોટી કરાય છે ! 

બીજી બાજુ રસીની શોધ થઇ, કોરોના કેસ ઘટવા ઉપરાંત ક્રૂડના ભાવ તૂટવાનાં કારણે સૌથી મોટા તેલ ઉત્પાદક દેશ સાઉદી અરેબિયાએ સ્વૈચ્છિક રીતે તેમનું દૈનિક ઉત્પાદન 1 મિલિયન બેરલ ઘટાડી નાખ્યું છે. હવે વૈશ્વિક ભાવ ઊંચકાઇ રહ્યા છે અને આપણે સીધો ભોગ બનીએ છીએ. ઓક્ટોબરથી સરખામણી કરીએ તો ત્યારે 40.1ના સ્થાને 64 પ્રતિ બેરલ ભાવ થઇ ગયા છે તો ઉત્પાદન કાપની આશા ઓછી છે. એથી ઘરેલુ મોરચે રાહત મળશે તો જ ભાવ ઘટશે. 

 ધૂમ કમાણી, પણ વિષચક્રનું જોખમ

 જાન્યુઆરી-20માં કોવિડ લોકડાઉન પહેલાં ક્રૂડનો ભાવ રૂા. 29 હતો અને ગ્રાહકને 78માં મળતું. ફેબ્રુઆરીમાં ક્રૂડનો કડાકો બોલીને રૂા. 15.60 થયું અને છૂટક ભાવ 73 થયો. પાંચ ગણી રકમ સરકારે કમાઇ લીધી. પછી ક્રૂડના ભાવ વધ્યા તોય મૂળ કિંમતની 3 ગણી રકમની કમાણી થતી રહી છે. મહામારીના સમયમાં ઇંધણ સિવાય લગભગ તમામ ક્ષેત્રમાં કમાણી ઘટી. સીજીએ (કન્ટ્રોલર જનરલ ઓફ એકાઉન્ટ)ના આંક મુજબ સરકારે એપ્રિલથી નવેમ્બર-20ના ગાળા સરમ્યાન આગલા વર્ષના એ જ સમયગાળાની સરખામણીએ વિક્રમી 48 ટકા વધુ ઇંધણ એક્સાઇઝ ડયુટીમાંથી આવક મેળવી હતી. 2019માં 1.32 લાખ કરોડની સામે 2020માં 1.96 લાખ કરોડ વસૂલ્યા.પણ, કમાણી વધવાથી અંતે મોંઘવારી અને અર્થતંત્રનું વિષચક્ર શરૂ થાય છે. ઇંધણ ભાવ વધતાં ભારતની આ `વ્હીલબેઝ' ઇકોનોમીથી દરેક ચીજના ભાવ વધે છે. અનાજ ઉત્પાદન હોય કે બીજી જીવન જરૂરિયાતની ચીજ, બધું પરિવહન પર નિર્ભર છે. પડતર વધે છે. શ્રીમંતને તેની ગાડી-એસયુવીનો ખર્ચ વધે જ છે, પણ નાનો વર્ગ મોંઘવારીમાં પીસાય છે. ભાવ વધતાં માંગ, ખરીદશક્તિ ઘટે છે અને પછી માંગ ઘટે. માંગ ઘટતાં ઉત્પાદન પર અસર પડે અને ઉદ્યોગો નબળા પડે તો કર્મચારી પર અસર પડે. આમ, વિષચક્ર ઊભું થાય છે. 

 વસૂલાતમાં રાજસ્થાન-મ.પ્ર. અવ્વલ : ટકાવારીમાં મણિપુર, લક્ષદ્વીપમાં વેટ નથી 

 કોંગ્રેસ શાસનવાળા રાજસ્થાનમાં પેટ્રોલ પર 36 ટકા વેટ છે. તો કોંગ્રેસ પાસેથી ભાજપે સત્તા મેળવી એ મધ્યપ્રદેશમાં પણ પેટ્રોલ પર 33 ટકા વેટ છે. બંને મોટાં રાજ્ય કમાણીમાં અવ્વલ છે. 2019-20માં વેટથી રાજસ્થાન સરકારે 13,000 કરોડની કમાણી કરી. અત્યારે બંનેને રાજ્યના કેટલાક શહેરોમાં ભલે સેન્ચ્યુરી મારતાં રાડ મચી છે. ટકાવારીની દૃષ્ટિએ મણિપુર પ્રથમ ક્રમે છે. આ નાનાં રાજ્યમાં પેટ્રોલ પર 36.50 ટકા વેટ છે અને ડીઝલ પર 22.50 ટકા. મોટાં રાજ્યમાં તામિલનાડુમાં વેટ ઓછો છે. પેટ્રોલ પર 15 ટકા અને ડીઝલ પર માત્ર 11 ટકા વસૂલાત થાય છે, પણ ખાટલે મોટી ખોટ એ છે કે વેટ સાથે પેટ્રોલ પર 13.02 રૂા. અને ડીઝલ પર 9.62 રૂા. પ્રતિ લિટરે સેસ (ઉપકર) છે ! માત્ર લક્ષદ્વીપ જ એવો પ્રદેશ છે જ્યાં વેટ નથી લેવાતો. 

 રાજ્યોને મળનારો વેટ પાંચ વર્ષમાં 43 ટકા વધ્યો ! 

 રાજ્યોને પેટ્રોલ-ડીઝલ પર વેટ લગાડવાથી થનારી કમાણી પાંચ વર્ષમાં 43 ટકા વધી છે. નાણાકીય વર્ષ 2014-15માં તમામ રાજ્યોને વેટથી થયેલી કુલ કમાણી 1.37 લાખ કરોડ હતી, જે 2019-20માં વધીને 2 લાખ કરોડ પર પહોંચી ગઇ છે. કોરોનાના કારણે લોકડાઉન લાગ્યું હતું, છતાં ચાલુ નાણાકીય વર્ષ 2020-21ના પહેલા છમાસિક ગાળા (એપ્રિલ-ડિસેમ્બર)માં વેટથી 78,000 કરોડની કમાણી થઇ હતી. પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદન પર એક્સાઇઝ ડયૂટી લગાડીને કેન્દ્ર સરકારે 2019-20માં 3.34 લાખ કરોડ રૂપિયા કમાવ્યા હતા. મે-2014માં પહેલીવાર જ્યારે મોદી સરકાર બની ત્યારે 2014-15માં એક્સાઇઝ ડયૂટીથી 1.72 લાખ કરોડની કમાણી થઇ હતી. એટલે કે પાંચ વર્ષમાં બેગણી થઇ હતી. રાજ્યના અલગ અલગ શહેરોથી કિંમતમાં અંતર કેમ ? પેટ્રોલ-ડીઝલ કોઇ પેટ્રોલ પંપ પર ડેપોથી પહોંચે છે, એ પેટ્રોલ પંપ કોઇ તેલ ડેપોથી કેટલો દૂર છે તેના આધારે ભાડું લાગે છે. આ ભાડાંમાં ફેરફારની અસરના લીધે શહેર બદલતાં ભાવ પણ વધે-ઘટે છે.