IPO BOOM IN 2021: KNOW WHAT IS PRICE BAND, LOT SIZE, LISTING PRICE?

૨૦૨૧માં આઇપીઓની ધૂમ ; શું છે પ્રાઇસ બેન્ડ,

લોટ સાઇઝ અને કેમ નક્કી થાય લિસ્ટિંગ કિમત ?

 

આઇપીઓ માટે વર્ષ ૨૦૨૧ એ અત્યાર સુધીનું શ્રેષ્ઠ વર્ષ રહ્યું છે. કોરોના પછી ઉગરી ગયેલા શેરબજારમાં રોકાણકારોની સક્રિયતા વધી. જેની અસર હેઠળ ૨૦૨૦ના અંતથી જ આઇપીઓમાં ધસારો શરૂ થયો હતો. તબક્કાવાર બજારમાં નાણાંની ઊંચી ઉપલબ્ધતાએ રોકાણકારોને નવી કંપનીઓ અને સ્ટાર્ટ-અપ્સમાં રોકાણ કરવાની પ્રેરિત કર્યા હતા.

વર્ષ ૨૦૨૧ દરમ્યાન ઝોમેટોનો આઇપીઓ બહુ ચર્ચિત રહ્યો, એ પછી પે ટીએમના આઈપીઑએ પણ આ પ્રાથમિક શેરબજાર ગણાતા બજારમાં ભારે ઉત્સુકતા જગાડી હતી. ૨૦૨૧ દરમ્યાન એસએમઇ માર્કેટ સેગમેન્ટમાં, ૧૧ કંપનીઓ એવી હતી કે જેણે જુલાઈ-સપ્ટેમ્બરના સમયગાળામાં શેરબજારમાં પદાર્પણ કર્યું હતું. જે ગયા વર્ષના સમાન ત્રિમાસિક ગાળાની સરખામણીમાં ૧૭૫ ટકાનો વધારો દર્શાવે છે. ભારતમાં આ વર્ષે જાન્યુઆરી-સપ્ટેમ્બરના સમયગાળા દરમિયાન કુલ ૭૨ આઇપીઓ શેરબજારમાં આવ્યા હતા.

હજુ અત્યારે પણ આઈપીઑ બજાર ચર્ચામાં જ છે. ગ્રે માર્કેટ પ્રીમિયમથી ધબકે છે. દેશની બીજા ક્રમની સૌથી મોટી ફાર્મા રીટેલર કંપની મેડ પ્લસ હેલ્થનો ઇસ્યુ ૧૩મી ડિસેમ્બરથી ખૂલી રહ્યો છે. જાણીતા દિગ્ગ્જ રોકાણકાર રાકેશ ઝૂંઝુનવાલાના રોકાણ વાળી કંપની મેટ્રો બ્રાન્ડ નો આઈ પી ઑ ૧૦ મી ડિસેમ્બર થી ખૂલી ગયો છે. એલઆઈસીના આવનારા આઈપીઓની ચર્ચા અત્યારથી જ છે. હજુ અનેક કંપનીઓ લિસ્ટેડ થવા માટે કતારમાં છે, તેથી આઇપીઓની સંખ્યામાં વધારો થશે. આવા સમયે આઇપીઓનો અર્થ, આઈપીઓ સમયે વાંચવામાં આવતા શબ્દો શેરની પ્રાઇસ બેન્ડ, શેરની લોટ સાઈઝ, લિસ્ટિંગ કિંમત અને લિસ્ટિંગ કિમત કેવી રીતે નક્કી થાય છે એ જાણકારી રજૂ કરાઇ છે.

આઇપીઓ એટલે કે ઇનિશિયલ પબ્લિક ઓફરિંગ એ એવી પ્રક્રિયા છે કે જેના દ્વારા ખાનગી માલિકીની કંપની જાહેર સાહસમાં પરિવર્તિત થાય છે અને તેના શેરનો શેરબજારમાં લે વેચ શરૂ થાય છે. આ પ્રક્રિયાને 'ગોઇંગ પબ્લિક'  જાહેર કંપનીમાં જવા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ખાનગી પેઢી એ જાહેર માલીકીની કંપની બન્યા પછી તે શેરધારકોની માલિકીની બને છે,  જે રોકાણકારો કંપનીનો સ્ટોક ખરીદે છે.

શેરની પ્રાઇસ બેન્ડ અને શેરની લોટ સાઈઝ

કંપનીના આઈપીઓમાં રોકાણ કરતી વખતે, રોકાણકારોના મનમાં વારંવાર પ્રશ્ન આવે છે કે શેરની પ્રાઇસ બેન્ડ કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે, કે શેરની લોટ સાઈઝ કેવી રીતે નક્કી થાય છે.

આઇપીઓમાં પ્રાઇસ બેન્ડ અને ન્યૂનતમ લોટ સાઈઝ કંપનીના પ્રમોટર્સ અને કંપનીના શેરધારકો દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. જોકે, આ માટે તેઓ કંપનીના ઈસ્યુ મેનેજર સાથે ચર્ચા કર્યા પછી જ નિર્ણય લે છે. આ પ્રાઇસની માહિતી દેશના વધુ ફેલાવાવાળા અખબારોમાં જાહેરાતો દ્વારા વાચકોની સમક્ષ મૂકવામાં આવે છે. જે માહિતી ઇશ્યૂ શરૂ થવાના બે કામકાજના દિવસ પહેલા આપવી જરૂરી બનાવવાનો નિયમ છે.

આ ઉપરાંત, કેપ પ્રાઇસ -ટોચની કિંમતનોની જાણકારી આપવી પણ જરૂરી છે . આ માહિતી મુખ્ય સ્ટોક એક્સચેન્જોને આપવામાં આવે છે, જેથી તેઓ તેને તેમની વેબસાઇટ પર અપલોડ કરી શકે. કામકાજના દિવસોની ગણતરીમાં શનિવાર, રવિવાર અને જાહેર રજાઓનો સમાવેશ થતો નથી, કે જે દિવસે મુંબઈની બેંકોમાં રજાઓ હોય છે.

પ્રાઇસ બેન્ડની ફ્લોર પ્રાઇસ (તળિયાની)માં  ૨૦ ટકા સુધીની વધઘટ થઇ શકે છે. તેના આધારે કેપ (ટોચ)ની કિંમતમાં સુધારો કરવામાં આવે છે. જો પ્રાઇસ બેન્ડમાં ફેરફાર થાય છે, તો ઓફરનો સમયગાળો ઓછામાં ઓછા ત્રણ કામકાજી દિવસ સુધી લંબાવવામાં આવે છે. પ્રાઇસ બેન્ડ અને ઓફરના  સમયગાળામાં કોઈપણ પ્રકાર ના ફેરફારની જાણ સ્ટોક એક્સચેન્જને પ્રેસ રિલીઝ જારી કરવા સાથે આપવામાં આવે છે. આ ફેરફારને ઇશ્યુના મેનેજરની વેબસાઈટસ અને સંબંધિત ટર્મિનલ્સ પર પણ દર્શાવવાવું જરૂરી છે.

જો પ્રાઇસ બેન્ડ ઘટાડવામાં આવે તો રિટેલ રોકાણકારોને કર્મચારીઓ માટેના શેર અનામત હેઠળ આવતા રોકાણકારોને અપાતી બિડમાં સુધારો કરવાની તકની જેમ તક આપવામાં આવે છે. આ રોકાણકારો કટઓફ ભાવે બોલી લગાડી શકે છે. વધારાની રકમ બોલીમાથી બ્લોક હટાવવાની સાથે તેમને પરત કરવામાં આવે છે.

લિસ્ટિંગ કિંમત કેમ નક્કી થાય

આઇપીઓ લિસ્ટિંગ કિંમત એટલે કે જ્યારે કોઈ કંપની સ્ટોક એક્સચેન્જમાં પદાર્પણ કરે છે ત્યારે શેરની લિસ્ટેડ થવા સમયની આરંભની કિંમત. રોકાણકારો શેર માટે સબ્સ્ક્રાઇબ કરે છે એ ત્રણ દિવસના આઇપીઓ પછી લિસ્ટિંગ થાય છે. શેરની ફાળવણી આઇપીઓ પછી થાય છે. જોકે, લિસ્ટિંગ કિંમત એ ઓફરની કિંમતથી અલગ છે, જે આઇપીઓ સાથે કંપનીને મદદ કરતી ઇન્વેસ્ટમેન્ટ બેંક દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે.

આઇપીઓની લિસ્ટિંગ કિંમત શેરની માંગ અને પુરવઠાના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે, જેનો હેતુ બંને વચ્ચે સંતુલન જાળવવાનો છે. લિસ્ટિંગની કિંમત શેર માટે પ્રાપ્ત થયેલા તમામ ઓર્ડર પર આધારિત હોય છે અને જ્યારે એક્સચેન્જમાં સ્ટોક લિસ્ટિંગ થાય ત્યારે એક્ઝિક્યુટ ( સફળ ખરીદ વેચાણ ) થઈ શકે તેવા સોદાની સંખ્યા વધારવાના વિચાર સાથે જોડાયેલી છે. આ પ્રક્રિયાને પ્રાઈસ ડિસ્કવરી-કિંમત શોધ કહેવામાં આવે છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, આઇપીઓ સમયે કંપનીના શેરની કિંમત જે કંપનીના મૂલ્યાંકન દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે, તેને લિસ્ટિંગ વખતે શેરની કુલ સંખ્યા વડે ભાગવામાં આવે છે.

બીજું, એ જાણવું જરૂરી છે કે,  શેરની માંગણી ઓફર કરેલા શેર્સની સંખ્યા કરતા વધારે હોય, તો એ ઇશ્યુને ઓવરસબ્સ્ક્રાઇબ-વધુ ભરણું થયેલો કહેવાય છે, જ્યારે વિપરીત સ્થિતિને અંડરસબ્સ્ક્રિપ્શન-ઓછો ભરાયેલો કહેવામાં આવે છે, આવું ત્યારે બને જ્યારે શેરમાં લોકોને રસ ઓછો પડ્યો હોય. ત્રણ રીતે શેર લિસ્ટિંગ થાય છે,  કટ-ઓફ પ્રાઇસ આ રીતે આવે છે.  પ્રીમિયમ પર, સમાન ભાવે  કે ડિસ્કાઉન્ટ પર લિસ્ટિંગ થાય છે.

આઇપીઓ માટેના શેરના ભાવને કેટલાક પરિબળો અસર કરે છે, જે શેરના મૂલ્યાંકન પહેલાં રોકાણકારોએ  ધ્યાનમાં લેવા જોઈએ. શેરો આઇપીઓની સૂચિત કિમત કિંમત શું છે અને એ આ પ્રકારના ઉદ્યોગમાં રહેલી કંપનીની સમાન હોવા જોઈએ. બીજું,  આઇપીઓમાં કેટલા સ્ટોક વેચવામાં આવી રહ્યા છે. ઉપરાંત, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં આ કંપનીની નાણાકીય કામગીરી કે દેખાવ  કેવો રહ્યો છે અને જે શેર વેચવામાં આવી રહ્યા છે એ કંપનીના સંભવિત ગ્રાહકોની માંગ કેટલી છે અને કેટલી રહી શકે છે., અને કંપનીનો સંભવિત વૃદ્ધિ દર કેટલો રહેવા અંદાજ છે.