FY 21: આઇપીઓ બજાર `શાઇન'
FY 22: 32 ક`પની ઇન `લાઇન'

વીતેલા નાણાકીય વર્ષમા` `ધૂમ' કમાણી પછી 2022મા` પણ રહેશે `બૂમ' : આઇપીઓમા` ચીન, અમેરિકા પછી ત્રીજા ક્રમે રહ્યા પછી ભારતમા` હવે એલઆઇસી, ઝોમેટો, એચડીબી સહિતની ક`પની કરે છે તૈયારી

વીતેલુ` નાણાકીય વર્ષ 2020-21 શેરબજારની દૃષ્ટીએ તો કોરોના વૈશ્વિક મહામારી વચ્ચેય ઝળહળતુ` રહ્યુ` અને 70 ટકા આસપાસ કમાણી કરાઇ તો સાથે સાથે પ્રાઇમરી બજાર આઇપીઓ બજાર પણ એટલુ` જ ધમાકેદાર રહ્યુ`. નાણાકીય વર્ષ એફવાય-2021મા` 30 ક`પનીઓએ 31,277 કરોડ રૂા. એકઠા કરી દીધા જે છેલ્લા` ત્રણ વર્ષ નાણાકીય વર્ષમા` આઇપીઓ દ્વારા સૌથી વધુ એકત્ર કરાયેલુ` મૂડી રોકાણ હતુ`. કોરોના વચ્ચે ઉભરતા ભારતીય અર્થત`ત્રમા` ભરપૂર લિક્વિડીટી (રોકડ પ્રવાહ) જોવા મળ્યો. આ`તરરાષ્ટ્રીય બજારમા` પણ ભારે લિક્વિડીટી દેખાઇ અને એનો પડઘો આઇપીઓ બજારમા` એટલો પડયો કે, ભારત એ પૂર્ણ થયેલા` વર્ષ સુધીમા` ચીન અને અમેરિકા પછીનો ત્રીજા ક્રમનો આઇપીઓ (ઇનિશિયલ પબ્લિક ઓફર) દ્વારા સૌથી વધુ મૂડી એકત્ર કરનારો દેશ બન્યો.

હવે આ મૂડી પ્રવાહ યથાવત છે અને ગત વર્ષના સારા પ્રતિભાવથી ખેંચાઇને નવા નાણાકીય વર્ષ એફ વાય-2022મા` 32 આઇપીઓ પાઈપલાઈનમા` છે ! ક`પનીઓ તેમના કામકાજનુ` વિસ્તરણ કરે કે કાર્યશીલ મૂડી માટે અથવા તો લોનથી દબાયેલી હાલતમા`થી નીકળવા આઇપીઓ લાવે છે. વળી ઓછા ખર્ચમા` મોટુ` ભ`ડોળ એકત્ર કરી શકાય છે. એ સ્થિતિમા` વર્તમાન `બૂમ'નો ફાયદો ઉપાડવા માટે `કતાર' લાગી ગઇ છે. ગત નાણાકીય વર્ષ જેવુ` જ નવુ` વર્ષ પણ ધમાકેદાર રહેશે. માત્ર એપ્રિલમા` જ છ નવા આઇપીઓ આવવા સજ્જ છે.

ક`પનીઓએ 31,277 કરોડની મૂડી મેળવી

2020-21મા` કુલ 30 ક`પનીઓએ આઇપીઓ બજારમા`થી રૂા. 31,277 કરોડનુ` નવુ` રોકાણ મેળવ્યુ`. માત્ર ક`પનીઓને જ ફાયદો ન થયો રોકાણકારો પણ કમાયા. કુલ આઇપીઓમા`થી 71 ટકા ક`પનીઓ ફાયદામા` રહી અને લિસ્ટિ`ગથી ઘણા ઊંચા ભાવે કામકાજ કરે છે. સૌથી પહેલુ` લોકડાઉન પૂર્ણ થવા સાથે જુલાઇમા` રોસારી બાયોટેકનો ઇસ્યુ આવ્યો અને 55 ટકા પ્રીમિયમથી લિસ્ટેડ થયા પછી અત્યારે 145 ટકાના વળતરથી બજારમા` કામકાજ કરે છે. 2021મા` સૌથી વધુ ગ્લેન્ડ ફાર્માએ 6480 કરોડની રકમ એકત્ર કરી. આ સિવાય વીતેલા નાણાકીય વર્ષમા` પ0 ટકાથી વધુ રિટર્ન આપનારા શેરની વાત કરવામા` આવે તો, રૂટ મોબાઇલ 310 ટકા, હેપીએસ્ટ માઇન્ડ 225 ટકા, બર્ગર કિ`ગ 117 ટકા, એમટીઆર 78 ટકા, ઇન્ડિગો પેઇન્ટ્સ 57 અને ન્યુરેકા પર ટકાનો સમાવેશ થાય છે. ભરણાની રીતે જોઇએ તો સૌથી વધુ એમટીએઆર 200 ઘણો ભરાયો.

આ પહેલા` 2017-18મા` આઇપીઓ બજારમા`થી 82,109 કરોડ એકત્ર થયા હતા, એ પછી અનુક્રમે 14,719 અને 20,352 કરોડની મૂડી મળતા` ગત નાણાકીય વર્ષ 2018 પછીનુ` સૌથી સારુ` રહ્યુ`.

એ જ રીતે છેલ્લા ત્રિમાસિક ગાળા જાન્યુ.-21થી માર્ચ-21મા` પણ શાનદાર દેખાવ રહ્યો. આ સમયગાળામા` 17 ક`પનીઓએ 18,800 કરોડ એકઠા કરી લીધા. આર`ભે રેલવેના ઇસ્યુ આઇઆર એફસીએ જ 4633 કરોડ એકઠા કર્યા. જે અર્થવ્યવસ્થાનો સારો સ`કેત આપે છે.

લા`બી કતાર 32 અરજી, 18 મ`જૂર

આઇપીઓ બજારનો આ પ્રવાહ યથાવત રહેશે એમ માનીને તક ઝડપવા સિક્યુરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઇન્ડિયા પાસે 32 ક`પનીઓની અરજી પ્રક્રિયામા` છે. જેમા` કુલ 29,000 કરોડ જેટલુ` ભ`ડોળ મેળવવાનુ` આયોજન છે. 18 ક`પનીને મ`જૂરી મળી ચૂકી છે અને છના ઇસ્યુ તો એપ્રિલમા` આવી શકે છે. સૌથી નોંધનીય છે કે, આગામી નાણાકીય વર્ષમા` જીવન વીમા નિગમ (એલઆઇસી), એચડીબી ફાયનાન્સીયલ સર્વિસ, એનસીડીઇએક્સ અને ઝોમેટોના આઇપીઓ આવી શકે છે.

આઇપીઓ શુ` છે; શા માટે ?

અનિશ્ચિતતાઓથી ભરાયેલા શેરબજારમા` રોકાણ કરવાની બે પદ્ધતિ છે : 1) પ્રાઇમરી બજાર, 2) સેકન્ડરી બજાર. પ્રાઇમરી બજારમા` આઇપીઓ દ્વારા રોકાણ કરવામા` આવે છે અને સેકન્ડરી બજારમા` સીધુ` સ્ટોક માર્કેટમા` લિસ્ટેડ શેરો ખરીદીને રોકાણ થાય છે.

આઇપીઓને `ઇનિશિયલ પબ્લિક ઓફર' કહેવાય છે. જ્યારે કોઇ ક`પની પહેલીવાર પોતાના શેર પબ્લિક ઓફર કરે ત્યારે આઇપીઓ કહેવાય છે. જેમા` ક`પની સામાન્ય લોકોને શેર ઓફર કરે છે. સામાન્ય ભાષામા` કહીએ તો આઇપીઓ દ્વારા ક`પની ભ`ડોળ એકત્ર કરે છે અને તેને નવા રોકાણ માટે ઉપયોગ કરે છે. બદલામા` ખરીદનાર શેર મુખ્ય હિસ્સેદાર બને છે.

કયા કારણોને લીધે આવે છે આઇપીઓ ?

ઙ ક`પનીને તેની પ્રગતિ જોઇને એમ લાગે કે વિસ્તારની જરૂર છે તો નવા રોકાણ માટે આઇપીઓ કાઢે છે. લોન પણ લઇ શકે પર`તુ વ્યાજ સાથે પરત કરવાનુ` થાય. જ્યારે આઇપીઓમા` રોકાણકાર હિસ્સેદાર બને છે.

ઙ લોનનુ` પ્રમાણ ખૂબ વધી જાય પર`તુ પ્રતિષ્ઠા સારી હોય અને ભવિષ્ય ઉજળુ` લાગે ત્યારે આ ઋણ ઓછુ` કરવા પણ આઇપીઓ આવતા હોય છે.

ઙ નવા ઉત્પાદન કે સેવા બજારમા` મૂકવા માટે પણ આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ થાય છે. જેમા` પ્રચાર પણ થાય છે અને નાણા` પણ એકત્ર થાય છે.

આઇપીઓ કેટલા પ્રકારના હોય છે ?

ફિક્સ પ્રાઇઝ ઇસ્યૂ : ઇન્વેસ્ટમેન્ટ બેંક સાથે બેઠક બાદ ચોક્કસ આઇપીઓનો ચોક્કસ ભાવ નક્કી થાય છે, જે ભાવે રોકાણકાર ભરણુ` ભરે છે.

બુક બિલ્ડિ`ગ આઇપીઓ : ઇન્વેસ્ટમેન્ટ બેંક સાથે મળીને પ્રાઇસ બેન્ડ (ભાવ કેટલાથી કેટલા વચ્ચે) નક્કી થાય છે. આ ભાવની મર્યાદામા` ભરણુ` ભરનાર કોઇ એક ભાવમા` બીડ કરી શકે છે. આ બ`ને ભાવમા` 20 ટકાનુ` અ`તર રાખવામા` આવે છે. ઓછા ભાવને ફલોર પ્રાઇસ અને વધુ ભાવ હોય તો કેપ પ્રાઇઝ કહેવાય છે.

કેમ કરી શકાય રોકાણ ?

આઇપીઓની સમગ્ર પ્રક્રિયા સેબીની નજર હેઠળ થાય છે. ક`પની સેબીને રીડ હેરીગ પ્રોસ્પેકટ આપે છે જે આઇપીઓ ભરવા પહેલા` વા`ચવુ` જરૂરી છે. ક`પની આઇપીઓને રોકાણ માટે 3થી 10 દિવસ ખુલ્લો મૂકે છે. એ દરમ્યાન રજિસ્ટર્ડ બ્રોકરેજ ક`પની દ્વારા રોકાણ થઇ શકે છે. એ પહેલા` ડિમેટ એકાઉન્ટ અને ટ્રેડિ`ગ એકાઉન્ટ જરૂરી છે, જેનાથી જો શેર ફાળવણી થાય તો લે-વેચ થઇ શકે. આ પ્રક્રિયા ઓનલાઇન થઇ શકે છે અને જોડાયેલા બેંક ખાતામા` તેટલી રકમ હોવી જોઇએ, ભરવા જેટલા રૂા. બ્લોક થઇ જાય તેવી સુવિધા પણ છે. સેકન્ડરી બજારમા` લિસ્ટીંગ પછી બજાર ભાવ મુજબ લે-વેચ થાય છે.

શેર ફાળવણી ન થાય તો હવે

ચાર દિ'મા` જ નાણા` પરત

આઇપીઓ ભરનારને લઘુતમ શેરો ન ફાળવવામા` આવે તો ઇસ્યૂ જારી કરનાર ક`પનીએ પૂરી સ્કીમ ઇસ્યૂ બ`ધ થયાના 15 દિવસમા` પાછી આપવાનો નિયમ હતો, પણ હવે સિક્યુરિટી એન્ડ એક્સચેંજ બોર્ડે એ સમયમર્યાદા ચાર દિવસની કરી નાખી હોવાથી નાના રોકાણકારોને પણ પ્રોત્સાહન મળશે.

હવે જો ઇસ્યૂ ભરનારને શેર ન ફાળવાય કે આઇપીઓ જારી કરનાર ક`પનીના શેર નિયમાનુસાર બજાર લિસ્ટેડ થવામા` નિષ્ફળ જાય તો એ સ`જોગોમા` રોકાણકારોને હવે માત્ર 4 દિવસમા` જ તેમના બેંક ખાતા`મા`થી કપાયેલા કે માત્ર `બ્લોક' કરાયેલા નાણા` પરત આપી દેવાશે. જો ક`પનીની શેરબજારમા` સૂચિબદ્ધ મ`જૂરી ન મળે તો એ અરજીના રદ થવાની માહિતી મળ્યાના સાત દિવસમા` જ નાણા` પાછા આપવા માટે એ જવાબદાર બનશે.

ક્યા ઇસ્યૂ આવે છે નજીકના` ભવિષ્યમા` ?

મેક્રોટેક ડેવલપર્સ : આ આઇપીઓ સાતમી એપ્રિલના ખૂલશે અને નવમી એપ્રિલ સુધી ચાલુ રહેશે. પ્રતિ શેરની કિ`મત 483થી 486 વચ્ચે ભરી શકાશે. ક`પની 2500 કરોડ રૂપિયા એકત્ર કરવા મા`ગે છે. આ ક`પની પહેલા` લોઢા ડેવલપર્સથી ઓળખાતી હતી.

કેઆઇએમએસ હોસ્પિટલ : કૃષ્ણા ઇન્સ્ટિટયૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સ લિ.એ 700 કરોડ રૂપિયાના આઇપીઓ માટે સેબીની પાસે દસ્તાવેજ મૂકવામા` આવ્યા છે. જેમા` 200 કરોડના નવા શેર છે તેમજ પ્રમોટરો અને વર્તમાન શેરધારકો 2,13,40,931 શેરોનુ` વેચાણ કરશે. ક`પની આ`ધ્રપ્રદેશ-તેલ`ગાણાનુ` સૌથી મોટુ` હેલ્થકેર ગ્રુપ છે.

સોના કોમસ્ટાર : 1995મા` સ્થાપિત ક`પનીની 6000 કરોડ રૂપિયા એકત્ર કરવાની યોજના છે, તેમા` 300 કરોડ રૂા.ના નવા શેર છે. ક`પની અમેરિકા, યુરોપ અને ચીનમા` પણ નિકાસનુ` કામકાજ કરે છે. દેશની સૌથી મોટી ઓટો સ્પેરપાર્ટ ઉત્પાદક આ ક`પની નવા શેરો જારી કરવા સાથે બ્લેક સ્ટોનની સહયોગી ક`પની સિ`ગાપોર સેવન ટોપકો પ્રા. લિ. તેના 5700 કરોડના શેર વેચશે.

સેવન આઇલેન્ડ શિપિ`ગ : સેબી દ્વારા 600 કરોડ રૂા.ના આઇપીઓ માટે મ`જૂરી અપાઇ છે. જેમા` 400 કરોડના નવા શેર છે. મુ`બઇની આ ક`પની પાસે 20 જહાજ છે.

આધાર હાઉસિ`ગ ફાયનાન્સ : 2010મા` સ્થપાયેલી બ્લેક સ્ટોનના રોકાણવાળી આ ક`પની ઓછી આવકવાળા લોકો માટેની મોરગેજ ફાયનાન્સર છે. ક`પનીએ 7300 કરોડ રૂા.ના આઇપીઓ માટે મ`જૂરી મા`ગી છે અને 1500 કરોડના નવા શેર જારી કરશે તેમજ 5800 કરોડના શેર પ્રમોટરો વેચશે.

ડોડલા ડેરી : ક`પનીના પ્રમોટરો આઇપીઓ લાવીને પ્રમોટરનો હિસ્સો તથા ઓફર ફોર સેલથી લગભગ એક કરોડ ઇક્વિટી શેરોનુ` વેચાણ કરવા મા`ગે છે. આ આઇપીઓમા` 50 કરોડ રૂા.ના નવા શેર હશે. દક્ષિણ ભારતની આ ક`પનીએ 800 કરોડના આઇપીઓ માટે સેબી પાસે ડીઆરએચથી જમા કરાવ્યુ` છે.